Sáng kiến kinh nghiệm Rèn kĩ năng thực hành môn Sinh học cho học sinh lớp 7

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
 Bắc Sơn, ngày 1 tháng 11 năm 2016
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Năm 2016
TÊN SÁNG KIẾN: 
	Rèn kĩ năng thực hành môn sinh học cho học sinh lớp 7.
II. LÝ DO CHỌN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
1. Lý do chủ quan
Môn sinh học vừa có đặc thù của một môn khoa học tự nhiên với những hệ thống lý thuyết tổng quát, với những bài tập tương đối phức tạp vừa mang đặc thù của một môn khoa học thực nghiệm, có sự kết hợp chặt chẽ giữa lý thuyết và thực nghiệm. Ở cấp độ THCS, đó là sự kết hợp giữa  hệ thống lý thuyết và hệ thống bài 
thực hành vận dụng tương ứng.
Môn sinh học là bộ môn khoa học thực nghiệm, nghĩa là từ những điều mắt thấy, tai nghe, học sinh sẽ rút ra những kết luận khoa học, từ đó phát triển thành khái niệm đặc thù của bộ môn. Thực hành trong học tập đã góp phần hình thành và phát triển các khái niệm. Trong khi học sinh tiến hành thực hành, các em có thể phát hiện các đặc điểm về hình thái, giải phẫu, cũng như các chức năng. Sự phát hiện đó có ý nghĩa củng cố những dấu hiệu của khái niệm đã được học trong bài lý thuyết, có khi là những dấu hiệu mới chưa đề cập đến.
 Trước đây ở nước ta, đặc biệt là ở cấp THCS việc gắn giữa lý thuyết và thực nghiệm ít được chú trọng, rất nhiều bài thực hành bị bỏ qua do vậy đối với rất nhiều học sinh, việc học môn Sinh chỉ đơn thuần là học thuộc lòng một “mớ” lý thuyết nên dễ gây nhàm chán và khô khan, thậm chí là rất khó hiểu.
2. Lý do khách quan
- Thực hành là cơ hội để rèn luyện các kỹ năng của bộ môn, góp phần hình thành kỹ năng nghiên cứu khoa học. Qua thực hành học sinh được rèn luyện để sử dụng thành thạo các phương tiện thí nghiệm như kính lúp, kính hiển vi, bộ đồ mổ.. Biết mổ và quan sát cấu tạo trong của 1 số loại động vật điển hình; tập tổ chức các thí nghiệm nghiên cứu hoạt động sống của thực vật, biết vận dụng kiến thức vào thực tế cuộc sống, góp phần giáo dục kỹ thuật hướng nghiệp cho các em.
- Đặc trưng của môn sinh học là thực hành, thí nghiệm. Đối với chương trình sinh học THCS đặc biệt ở lớp 6, lớp 7 và lớp 8 vôùi mục tiêu cụ thể là nhằm hình thành ở học sinh những hiểu biết về thế giới động vật, thế giới thực vật, con người với mối quan hệ mật thiết giữa các động vật, thöïc vaät và vai trò của chúng đối với đời sống con người, qua đó góp phần giáo dục tư tưởng, tình cảm, lòng yêu quý ý thức bảo vệ thiên nhiên, bảo vệ các loài động vật. Thực hành còn có ý nghĩa phát huy vai trò chủ động trong học tập, rèn luyện trí thông minh, bồi dưỡng năng lực tư duy cho học sinh. Trong khi thức hành học sinh được tự mình nghiên cứu khảo sát động thức vật, tự lực tổ chức và quan sát kết quả thí nghiệm, vì vậy có ý nghĩa tăng cường tính tự lực cho học sinh. Mặt khác, học sinh phải rèn luyện các tháo tác tư duy so sánh, phân tích, tổng hợp . nên có tác dụng bồi dưỡng trí thông minh. 
	- Chính vì thế, điều cấp thiết nhất hiện nay của giáo dục THCS là phải nhanh chóng thay đổi các phương pháp giảng dạy vừa kế thừa những ưu điểm của phương pháp truyền thống vừa đổi mới về nhiều mặt như: Đổi mới cách sử dùng đồ dung dạy học, đổi mới cách xây dựng bài giaûng, người dạy với vai trò hướng dẫn gợi mở, giúp người học tự tìm tòi khám phá thế giới động vật từ đó hình thành ở người học tinh thần chủ động tích cực và đầy sáng tạo trong quá trình học tập bộ môn sinh học lớp. 
- Năm học 2015 - 2016 nhà trường Thành lập đội học sinh tham gia hội thi thí nghiệm thực hành môn sinh cấp huyện đạt giải nhất toàn đoàn, tham gia hội thi thí nghiệm thực hành môn sinh cấp tỉnh đạt giải khuyến khích. Xuất phát từ thực tế đó, bản thân tôi tiếp tục nghiên cứu và ứng dụng đề tài sáng kiến Rèn kĩ năng thực hành môn sinh học cho học sinh lớp 7 trong quá trình dạy học Sinh học tại nhà trường
III. THỰC TRẠNG
1. Thuaän lôïi:
- Trường THCS Thị Trấn là một trường chuẩn Quốc Gia nằm ở trung tâm địa bàn Thị Trấn. Học sinh được gia đình tạo điều kiện thuận lợi cho việc học.
	- Trong hội đồng giáo dục nhà trường có 4 giáo viên giảng dạy môn sinh học nên rất thuận lợi trong việc trao đổi kinh nghiệm. Giáo viên có trình độ đạt chuẩn trở lên mắn vững chuẩn kiến thức kĩ năng nên truyền thụ đầy đủ kiến thức theo chuẩn kiến thức kĩ năng.
	- Nhà trường có trang bị phòng thực hành, dụng cụ thực hành, tranh ảnh đồ dùng dạy học, máy chiếu, tivi tương đối thuận tiện. Bên cạnh đó giáo viên đã có nhiều cố gắng trong việc tự làm đồ dùng và sử dụng đồ dùng nhằm minh họa cho những tiết học.
	- Trong nhà trường có nhiều học sinh yêu thích môn học, thích nghiên cứu thí nghiệm thực hành môn sinh.
	2. Khó khăn
Thực trạng của việc hướng dẫn học sinh trong những tiết thí nghiệm thực hành gặp những khó khăn như:
- Đồ dùng thí nghiệm chưa đầy đủ
- Đồ dùng thí nghiệm lâu năm nên đã xuống cấp
- Mất nhiều thời gian chuẩn bị
- Chuẩn bị cho 1 tiết lên lớp tốn kém (Phiếu bài tập, mẫu vật..)
- Theo ñaëc tröng boä moân, söï chuaån bò do hoïc sinh töï laøm ôû nhaø, giaùo vieân khoâng theå theo saùt neân nhieàu maãu vaät chuaån bò chöa ñaït yeâu caàu.
- Soá löôïng hoïc sinh trong lôùp ñoâng, hoïc löïc khoâng ñoàng ñeàu.
- Thaxxo taùc thí nghieäm chöa linh hoaït neân raát maát thôøi gian.
	- Caùc hình aûnh, tranh aûnh, phim aûnh veà thí nghieäm hieän nay coøn raát haïn cheá ñoái vôùi boä Moân Sinh. 
 	- Tröôøng chöa coù vöôøn sinh hoïc ñeå giuùp hoïc sinh laøm thí nghieäm thöïc haønh.
IV. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM:
1. Những nhận định về bài thực hành.
 Boä moân sinh hoïc ôû tröôøng THCS coù töø lôùp 6 ñeán lôùp 9. Moät trong nhöõng kieán thöùc quan troïng cuûa boä moân naøy laø GV phaûi phaùt huy kó naêng quan saùt thí nghieäm thöïc haønh cuûa hoïc sinh.
Töø thöïc traïng caàn thieát phaûi coù söï ñoåi môùi trong phöông phaùp daïy – hoïc ñeå phaùt huy tính tích cöïc cuûa ngöôøi hoïc. Vôùi kinh nghieäm giaûng daïy cuûa baûn thaân, qua hoïc taäp, trao ñoåi vôùi ñoàng nghieäp tổ toâi ñöa ra moät soá yù kieán trong giaûng daïy sinh hoïc coù söû duïng thí nghieäm thöïc haønh maø cuï theå laø höôùng daãn hoïc sinh tieán haønh thí nghieäm khi nghieân cöùu taøi lieäu môùi ñaït hieäu quaû cao. Cuï theå laø:
* Giáo viên:
- Giáo viên cần xác định rõ tiết thực hành mình dạy thuộc loại bài thực hành nào, từ đó phát huy ưu điểm nhược điểm và hạn chế khuyết điểm của từng loại bài thực hành này.
- Để tiết thực hành thành công thì khâu chuẩn bị đóng vai trò cực kỳ quan trọng. giáo viên cần cụ thể hóa nhiệm vụ của thầy và trò để chuẩn bị cho tốt, từ chuẩn bị mẫu vật đến chuẩn bị đồ dùng thực hành. 
- Toå chöùc hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh, phaân coâng hôïp lí
- Keát hôïp hôïp lí caùc phöông tieän daïy hoïc.
- Cuối cùng là các bước tiến hành giờ thực hành phải theo một quy trình hợp lý, nghiêm túc. Giaùo vieân linh hoaït trong phöông phaùp daïy vaø hoïc, trong chuaån bò phöông tieän vaø boá trí thí nghieäm.
* Học sinh:
- Hoïc sinh naém baét ñöôïc muïc ñích thí nghieäm à nhoùm hoïc sinh laøm thí nghieäm à quan saùt hieän töôïng à giaûi thích hieän töôïng à ruùt ra keát luaän.
* Một số yêu cầu khi thực hiện:
- Dụng cụ thực hành đầy đủ.
- Cần chú ý đặc điểm hoạt động theo mùa của động vật, thực vật để có kế hoạch chủ động chuẩn bị mẫu vật.
- Để đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng cho học sinh cần cố gắng thực hiện theo nhóm nhỏ, cố định trong cả năm học để có thể quay vòng nhiệm vụ của các thành viên trong nhóm qua các tiết thực hành khác nhau.
- Trong quá trình học sinh tiến hành thực hành, giáo viên yêu cầu các em cất gọn sách vở, đồ dùng học tập, tránh để bừa bãi trên bàn.
- Cần chú ý phân phối thời gian cho các hoạt động thực hành hợp lý để đảm bảo học sinh làm hết nội dung thực hành. Muốn vậy giáo viên cần làm thử, được được thời gian của từng hoạt động, trên cơ sở đó khi thực hiện trên lớp, giáo viên theo dõi thời gian để nhắc nhở học sinh thực hiện.
- Yêu cầu học sinh trong bản báo cáo thực hành cần phải vẽ hình quan sát được và chú thích đầy ccur theo yêu cầu. 
2. Xác định các dạng bài thực hành.
	2.1. Bài thực hành quan sát cấu tạo ngoài.
	- Là loại bài thực hành giúp học sinh phát hiện kiến thức mới. Nó được tiến hành đối với các nội dung mà học sinh chưa biết. loại bài này thường được thực hiện trong các giờ lên lớp các bài lý thuyết kiểu thực hành.
	- Đối với loại bài này giáo viên cần hướng dẫn từng bước các thao tác thực hành, hướng dẫn đến đâu học sinh làm theo đến đó và được thực hiện theo từng nội dung riêng biệt, sau mỗi nội dung, hướng dẫn học sinh rút ra kết luận khoa học.
	Ví dụ: bài 23 Cây có hô hấp không (sinh học 6), bài 15 Giun đất (sinh học 7)
	2.2. Bài thực hành củng cố, minh họa.
	- Đây là loại bài thực hành được thực hiện khi học sinh đã có vốn kiến thức lý thuyết trong chương trình, các bài thực hành đều bố trí ở cuối chương. Như vậy, các tiết thực hành này nhằm giúp học sinh củng cố và kiểm chứng những kiến thức đã học.
	- Dạng bài này không kích thích tính ham muốn tìm tòi cho học sinh, chủ động, sáng tạo trong tiếp thu tri thức của học sinh bị hạn chế. Do đó,giáo viên cần thiết kế bài thực hành thật sinh động, khuyến khích học sinh ham muốn thực hành.
	Ví dụ: bài 16 thực hành: mổ và quan sát giun đất (Sinh 7). Bài 20 Thực hành: Quan sát sát một số thân mềm. 
3. Veà vieäc chuaån bò baøi leân lôùp:
	Taát caû giaùo vieân ñeàu cho raèng ñaây laø khaâu raát quan troïng, quyeát ñònh tieát hoïc coù thaønh coâng hay khoâng. Thaønh coâng ôû möùc ñoä naøo, ñaëc bieät laø ñoái vôùi tieát hoïc coù tieán haønh thí nghieäm :
* Veà GV: 
- Chuaån bò ñoà duøng daïy hoïc: giaùo vieân caàn chuaån bò thaät ñaày ñuû caùc duïng cuï thí nghieäm, maãu vaät thí nghieäm, hoùa chaát thí nghieäm. Nhaát laø giaùo vieân caàn phaûi tieán haønh thí nghieäm tröôùc, ñoái vôùi thí nghieäm khoù caàn thöïc hieän nhieàu laàn. Beân caïnh ñoù tìm ra nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán thí nghieäm khoâng thaønh coâng ñeå tìm bieän phaùp khaéc phuc. 
 	- Beân caïnh ñoù giaùo vieân caàn chuaån bò caùc caâu hoûi gôïi môû ñeå hoïc sinh caàn phaùt hieän vaán ñeà caàn giaûi quyeát.
 	- Ngoaøi ra, coøn söû duïng phieáu hoïc taäp ñeå hoïc sinh ghi keát quaû thí nghieäm töø ñoù