Sáng kiến kinh nghiệm Dạy học văn miêu tả cho học sinh lớp 5

Người thực hiện: Nguyễn Thị Thanh Bình – TH Sơn Thủy
A.ĐẶT VẤN ĐỀ
 I. Lí do chọn đề tài
 Trong chương trình Tiểu học, mỗi một môn học đều góp phần hình thành và phát triển nhân cách cho học sinh, cung cấp cho các em những hiểu biết ban đầu cơ bản nhất về tự nhiên và xã hội, trang bị những kiến thức, kĩ năng đầu tiên về hoạt động thực tiễn, bồi dưỡng, phát huy những tình cảm, thói quen và đức tính tốt của con người. Song môn tiếng Việt vẫn là môn học có vị trí quan trọng bậc nhất, bởi nó là phương tiện để giao tiếp và tư duy, là môn học góp phần hình thành và phát triển ở học sinh bốn kĩ năng: Nghe, nói, đọc, viết. Mà trong đó phân môn tập làm văn giữ một vị trí quan trọng hơn cả vì đây chính là phân môn tích hợp bốn kĩ năng nói trên của học sinh.
 Từ lâu, đã có không ít giáo viên quan tâm đến chất lượng dạy học và họ đã tìm ra các biện pháp góp phần nâng cao chất lượng trong đó có việc nâng cao chất lượng dạy tập làm văn cho học sinh. Song thực tế cho thấy rằng: chất lượng các bài văn của học sinh vẫn còn rất thấp. Phần tập làm văn ở các bài kiểm tra định kì hay các bài khảo sát của các em hầu hết chỉ dành được một nửa số điểm, thậm chí có em chỉ dành được một phần tư số điểm quy định. Làm thế nào để nhiều học sinh viết được những câu văn đúng, câu văn hay, bài viết có cảm xúa riêng... từ đó bồi dưỡng cho các em tình cảm yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống, yêu con người. Để trả lời cho câu hỏi đó, tôi quyết định chọn đề tài “Dạy học văn miêu tả cho học sinh lớp 5” để nghiên cứu nhằm tiếp tục đề xuất thêm một số giải pháp góp phần nâng cao chất lượng dạy học nói chung, chất lượng viết văn cho học sinh nói riêng.
 II. Mục đích nghiên cứu
 - Giúp học sinh lớp 5 rèn luyện kĩ năng về viết văn miêu tả ; viết được bài văn miêu tả sinh động và sáng tạo.
 - Giúp giáo viên dạy lớp 4, 5 có vốn kiến thức và kinh nghiệm khi hướng dẫn học sinh viết văn miêu tả.
 III. Đối tượng, phạm vi và thời gian nghiên cứu	
 - Đối tượng, phạm vi: Các bài văn miêu tả của học sinh lớp 5 đơn vị tôi công tác;
 - Thời gian nghiên cứu: Năm học: 2013 - 2014.
 IV. Phương pháp nghiên cứu
 - Các phương pháp nghiên cứu thuộc phạm trù lí luận: Sưu tầm tập hợp tài liệu, phân tích, so sánh đề xuất ý kiến.
 - Các phương pháp nghiên cứu thuộc phạm trù thực tiễn: Quan sát, kiểm tra, đối chiếu kết quả nhận thức của học sinh.
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
 I. Cơ sở khoa học
 1. Cơ sở lí luận
 Dạy học là một quá trình tư duy sáng tạo. Người giáo viên là một kĩ sư tâm hồn và là một nhà làm nghệ thuật. Việc dạy học ngày nay luôn dựa trên cơ sở phát huy tính tích cực chủ động của học sinh. Chính vì thế nó luôn đòi hỏi người giáo viên phải luôn có sự sáng tạo, tự cải tiến phương pháp giảng dạy của mình nhằm mục đích nâng cao chất lượng dạy học.
 Trong đời sống, muốn người khác công nhận những điều mình đã thấy, đã sống, đã trải qua, chúng ta phải miêu tả. Trong văn học, các câu chuyện, các cuốn tiểu thuyết, thậm chí ngay cả trong văn nghị luận, văn viết thư nhiều lúc cũng cần có các đoạn văn miêu tả. Chính vì lẽ đó mà văn miêu tả giữ một vị trí đặc biệt quan trọng trong các thể loại tập làm văn ở chương trình Tiểu học.
 2. Cơ sở thực tiễn
 Ở Tiểu học, học sinh được học văn miêu tả trong chương trình lớp 4, lớp 5 và thể loại văn miêu tả chiếm chủ yếu trong phân môn tập làm văn của chương trình hai lớp này. Lớp 4, học sinh được học kiểu bài tả đồ vật, tả cây cối, tả con vật. Sang lớp 5, học sinh được học thêm kiểu bài tả người và tả cảnh, đến kì 2 các em được ôn luyện lại văn tả đồ vật, tả cây cối, tả con vật . Như vậy, việc giúp học sinh có kĩ năng làm văn miêu tả là một việc làm hết sức quan trọng và cần thiết. Điều đó tạo tiền đề vững chắc để học sinh làm được những bài văn hay, viết được những câu văn súc tích, giàu hình ảnh, diễn đạt rõ ý, cảm xúc chân thật, sinh động và sáng tạo. Để tạo điều kiện cho học sinh có cơ sở học tốt tất cả các kiểu bài miêu tả, đòi hỏi người giáo viên phải sử dụng linh hoạt các phương pháp dạy học, luôn có ý thức tìm ra các biện pháp dạy học phù hợp đối tượng, nhằm giúp học sinh tự chiếm lĩnh tri thức, góp phần nuôi dưỡng và phát triển khả năng quan sát của các em với thiên nhiên, khơi gợi ở các em lòng yêu cái đẹp, khả năng phát triển ngôn ngữ.
 II. Thực trạng 
 Qua thực tế giảng dạy, tôi thấy phần lớn học sinh còn vụng về, gặp nhiều khó khăn trong viết văn miêu tả. Các em không thích học phân môn tập làm văn vì không biết nói gì? viết gì? Khi viết văn các em chỉ đưa ra những nhận xét chung chung, không có sắc thái riêng biệt nào của đối tượng miêu tả. Vì thế bài văn đó có thể gắn cho một đối tượng cùng loại nào cũng được. Bài văn miêu tả của các em viết có bố cục thiếu cân đối, mang tính liệt kê các chi tiết, bộ phận một cách đơn giản. Trình tự tả chưa hợp lí, chọn lọc các chi tiết chưa tiêu biểu, đặc sắc, thiếu hình ảnh, diễn đạt chưa mạch lạc và thường viết theo một khuôn mẫu nhất định mà thiếu đi rất nhiều ở tính sáng tạo của các em. Mặt khác các em dùng từ, đặt câu thiếu chính xác, hay dùng từ lặp, từ địa phương. Câu văn thiếu các từ ngữ gợi tả, gợi cảm, từ ngữ so sánh, nhân hoá dẫn đến bài văn viết khô khan, thiếu chân thực, sinh động. Thậm chí có em viết sai đề.
 Nguyên nhân dẫn đến những tồn tại nêu trên là:
 *Đối với giáo viên:
 - Do giáo viên chưa khơi gợi, huy động vốn hiểu biết, cách sử dụng từ ngữ của học sinh;
 - Qua bài văn mẫu cũng như nhận xét bài làm của học sinh, giáo viên cũng chỉ hướng các em đi đến nhận xét một cách chung chung mà chưa đi sâu vào nhận xét cụ thể về cách dùng từ, đặt câu, sắp xếp ý của các bài văn đó;
 - Giáo viên chưa kết hợp tốt việc dạy tập làm văn với các phân môn khác trong môn tiếng Việt như tập đọc, luyện từ và câu để làm tăng thêm “vốn” cho học sinh.
 *Đối với học sinh - Nguyên nhân cơ bản là:
 - Do các em không đọc kĩ đề bài;
 - Do các em chưa có thói quen tốt trong việc quan sát kĩ hay chưa biết cách quan sát các đối tượng mà các em định miêu tả;
 - Do vốn từ của các em chưa phong phú nên dùng từ thiếu chính xác, sử dụng câu què, câu cụt.
 *Tổ chức thực nghiệm lần 1
 - Thời gian tiến hành: Tháng 11 năm 2013
 - Đối tượng tham gia: Học sinh lớp 5 đơn vị tôi công tác
 - Đề bài: Em hãy tả lại một cảnh đẹp ở quê hương em.
 Với một đề văn thuộc thể loại tả cảnh vừa được học trong tháng, tiến hành cho học sinh làm bài trong thời gian 25 phút nhưng khi chấm bài chỉ thu được kết quả quá khiêm tốn như sau:
Lớp/khối
Tổng số HS dự khảo sát
Giỏi 
(điểm 9, 10)
Khá
(điểm 7, 8)
T.bình
(điểm 5, 6)
Yếu
(điểm dưới 5)
SL
TL(%)
SL
TL(%)
SL
TL(%)
SL
TL(%)
5A
28
0
0
4
14
20
72
4
14
5B
27
0
0
3
11,1
19
70,4
5
18,5
K.5
55
0
0
7
12,7
39
70,9
9
16,4
 
 Nhìn vào bảng thống kê số liệu ta thấy số học sinh chưa đạt yêu cầu còn chiếm tỉ lệ khá cao, đặc biệt không có bài nào đạt điểm 9. Và thực tế cho thấy, các em chưa có kĩ năng viết văn miêu tả, đặc biệt đây là đối tượng học sinh lớp 5, các em đã được tiếp cận và tập viết các bài văn miêu tả từ lớp 4 thế nhưng bài viết của các em lủng củng, ý nghèo nàn, thiếu logic... Đây sẽ là những băn khoăn, trăn trở cho những giáo viên có tâm huyết trong dạy học nói chung, dạy tập làm văn nói riêng. 
 Từ thực trạng và những nguyên nhân nêu trên, bản thân tôi rất trăn trở và đã suy nghĩ, tìm tòi, nghiên cứu để tìm ra một số biện pháp nhằm giúp học sinh lớp 5 viết văn miêu tả được tốt hơn - Góp phần vào việc thực hiện tốt nhiệm vụ năm học mà ngành đề ra.
 III. Biện pháp
 Để giúp học sinh viết được một bài văn miêu tả hay, có tính sáng tạo, giàu hình ảnh, trước hết cần giúp các em hiểu rằng: Tả đồ vật (tả cây cối, tả con vật, tả người) là dùng lời văn của mình giúp người đọc như thấy được cụ thể trước mắt đồ vật (cây cối, con vật, người) đó.
 Vì vậy, khi dạy thể loại văn miêu tả, chúng ta cần khắc sâu cho học sinh hiểu: Khi miêu tả các em không được đưa ra lời nhận xét chung chung như “cây này cao, lá của nó nhỏ”, hay “con vật này có bộ lông màu vàng, đôi mắt tròn” mà phải làm cho người đọc thấy được cái cây (đồ vật, con vật, người,) em đang tả có những đặc điểm riêng biệt, giúp người đọc phân biệt cây (đồ vật, con vật,) đó khác với cây (đồ vật, con vật) cùng loại. Hơn nữa, các em cần phải viết được bài văn theo một trình tự nhất định, có bố cục rõ ràng, qua bài làm các em phải gửi gắm tình cảm yêu mến của mình với những gì mà mình miêu tả. Để giúp học sinh làm được việc này, tôi đã nghiên cứu và đưa ra các biện pháp sau:
 1. Biện pháp 1: Giúp học sinh nắm chắc yêu cầu của đề bài
 Đây là một việc làm rất quan trọng, bởi nó giúp học sinh định hướng được công việc sẽ làm - Đó là xác định được bài văn thuộc thể loại nào? kiểu bài gì? đối tượng miêu tả là gì? Từ đó giúp học sinh không đi lạc yêu cầu của đề.
 Ví dụ: Với đề bài: Em hãy tả lại một cây cho bóng mát. Tôi hướng dẫn các em như sau:
 - Đề bài thuộc thể loại văn gì? (miêu tả)
 - Kiểu bài nào? (Tả cây cối)
 - Đối tượng miêu tả là gì? (Cây cho bóng mát)
 - Yêu cầu học sinh kể tên các loại cây cho bóng mát mà em biết? ( cây bàng, cây xà cừ)
 - Tôi chốt lại yêu cầu và dùng phấn gạch chân các từ ngữ quan trọng.
 2. Biện pháp 2: Rèn kĩ năng quan sát, tìm ý
 Đây là biện pháp được coi là cơ bản nhất. Bởi kết quả của quan sát được thể hiện rõ trong từng bài làm của học sinh. Em nào quan sát tinh vi, thấu đáo, em đó sẽ nhận ra được những nét riêng biệt, đặc sắc của đối tượng mình định tả để thể hiện trong bài viết. Còn em nào quan sát hời hợt, phiến diện thì bài viết của em đó sẽ khô khan, nông cạn.
 Để giúp các em học sinh tìm ra những nét riêng biệt, tiêu biểu cho từng đối tượng miêu tả, tôi đã hướng dẫn các em:
 - Muốn tìm ý cho bài văn, các em phải quan sát kĩ, quan sát nhiều lần đối tượng mình định tả trong một khung cảnh cụ thể, thời gian cụ thể. Cần xác định rõ trình tự quan sát và biết chọn lựa các trình tự quan sát khác nhau và phải sử dụng nhiều giác quan để quan sát. 
 Ví dụ: Với mỗi kiểu bài, tôi thường định hướng cho học sinh cách quan sát theo các trình tự khác nhau như sau:
 + Đối với kiểu bài tả đồ vật: Quan sát theo trình tự tâm lí: Thấy nét gì nổi bật, thu hút bản thân,